Doç. Dr. Göknur Akçadağ- İstanbul- Nişantaşı Üniversitesi, Kadın Çalışmaları Araştırma Merkezi Müdürü
2021 Dünya Kadınlar Günü’ne ulaşırken dünyanın COVID-19 salgını ve bunun kadınlar üzerindeki şaşırtıcı etkilerini ile yoksulluğa itilen, iş kaybına uğrayan, şiddete uğrayan kadın sayısının ve erken ve çocuk yaşta evliliğin arttığı, eğitime devam etmekten alıkonulan kız çocuklarının arttığı bir durum ile karşı karşıyayız. Oxfam’ın yakın tarihte salgınının eşitsizlik üzerindeki etkisine dair iktisatçılarla yaptığı araştırmada (The Inequality Virus), çeşitli ülkelerde cinsiyet eşitsizliğinin artmasına yol açacağını endişesi dile getirilmekte ve düşük gelirli ülkelerde çalışan kadınların yüzde 92’sinin kayıt dışı, tehlikeli ya da güvencesiz işlerde çalıştıkları, salgının ağırlıklı olarak kadınlar tarafından üstlenilen düşük ücretli ve ücretsiz bakım emeğinde bir patlamaya yol açtığını ifade edilmektedir. UNESCO’nun verdiği bilgiye göre, son 20 yılda kız çocuklarının okullaşması konusunda küresel çapta edinilen kazanımların salgın nedeni ile tersine çevrilmesi, erken yaşta ve zorla evlilik riskinin artmasına yol açacak artan okul terk oranları potansiyeli artma riski bulunmaktadır. Nitekim salgın nedeni ile okuldan uzaklaşmış kızların 111 milyondan fazlası, eğitim almanın zaten zor olduğu dünyanın en az gelişmiş ülkelerinde yaşamaktadır. Muhtemelen 2021 yılı raporları eğitime devam edebilen ve edemeyen kız çocuğu oranlarını bizlere sunacaktır. UN Women Türkiye ofisinin liderliğinde gerçekleştirilen “Türkiye’de COVID-19 Etkilerinin Toplumsal Cinsiyet Açısından Değerlendirilmesi” araştırması, salgının kadınların ve erkeklerin iş ve ev hayatları üzerindeki etkilerini ortaya koyuyor. Araştırmaya katılan ücretli çalışanlar arasında işini kaybettiğini söyleyen kadınların oranı yüzde 19’u bulurken, bu oran erkeklerde yüzde 14.4 olarak gerçekleşti. Kendi hesabına çalışan kadınlar arasında işini kaybedenlerin oranı yüzde 27’yi bulurken, bu oran iş sahibi erkeklerde yüzde 16.
Kadın Eşitliği için Dünya’da İşler İyiye Gitmiyor
Dünya’da kadın alanında veriler durumun iyiye gitmediğini gösteriyor. The World’s Women 2020: Trends and Statistics, 1995’ten bu yana 30 puanın üzerinde göreceli olarak değişmeden kalan işgücü piyasasına katılımdaki cinsiyet uçurumu, aile sorumlulukları ve ücretsiz ev ve bakım işlerinin eşitsiz dağılımını göstermekte, çalışma çağlarında 25-54 yaşlarında kadınların işgücüne katılmasını engellemekte olduğunu vurgulamaktadır. Çeşitli raporlara göre, her 3 kadından 1’i şiddet görmektedir, kadınların erkeklere kıyasla işlerini kaybetme olasılığı yüzde 24 daha yüksektir. Dünya genelinde her beş kadından birisi 18 yaşından önce evlenmektedir. Bir Günde 1,90 dolardan daha az gelirle yaşayan toplam kadın sayısının 2020’de toplam 409 milyon’dur. “Liderlikte Kadınlar: COVID-19 Dünyasında Eşit Bir Geleceğe Ulaşmak” (Women in leadership: Achieving an Equal Future in a COVID-19 World) araştırma raporu, dünyadaki sadece üç ülkenin parlamentosunda yüzde 50 civarında kadın olduğunu ortaya koymaktadır. Küresel olarak kadınların sadece yüzde 25’i parlamentoda görev yapmaktadır ve yüzde 16.9’u yönetim kurullarında yer alabilmiştir.
Dünya Kadın Konferansı’ndan 25 yıl sonra, hiçbir ülkenin henüz tam bir cinsiyet eşitliğini elde etmediğini veriler ve raporlar ortaya koyuyor. COVID-19 ise bu ilerleme eksikliğini daha da kötüleştirdi, kadınların şiddete uğrama oranı arttı ve kadınların karşılaştığı ayrımcılığı, yoksulluğunu derinleştirdi. COVID-19’un milyonlarca kadın ve kız çocuğuna getirdiği olağanüstü zorlukları ele alırken, okulu bırakma oranları artmış olması, bakım sorumlulukları ve çocuk evliliklerinin artması, kadınlara ve kız çocuklarına yönelik artan şiddet ve kız çocuklarının öğrenme kaybına da şahit olundu. Erkeklerden daha yüksek oranda işlerini kaybettikleri ve dijital erişim ve beceri eksikliğinin bedelini ödedikleri ve on milyonlarca kadının aşırı yoksulluğa düştüğü çeşitli verilerle de ortaya konuldu. Çeşitli endekslerin sonuçları, neredeyse tüm dünya ülkelerinin cinsiyet eşitliği alanında yetersiz kaldığını gösteriyor. Şu ana kadar yürütülen çalışmalarla, dünyadaki hiç bir ülkesinde 2030 yılı Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri arasında yer alan cinsiyet eşitliğini sağlamanın tam olarak mümkün olamadığı görülüyor. Ülkelerin imzaladığı yoksulluk, açlık, sağlık, enerji ve cinsiyet eşitliği gibi 17 sürdürülebilir kalkınma hedefinde cinsiyet taahhütlerini yerine getirmek için daha büyük adımlar atılması gerekiyor.
UN Women Öncülüğünde Nesiller Boyu Eşitlik Forumu Neden Kuruldu?
Birleşmiş Milletler Kadın Biriminin önderliğinde ve Meksika ve Fransa hükümetlerinin işbirliğinde oluşturulan 2021 Nesiller Boyu Eşitlik Forumu (The Generation Equality Forum), duyulan acil ihtiyacı vurgulamak ve çözümlere katkı vermek üzere faaliyete geçti. 1995 Pekin Kadın Konferansı vizyonunu esas alarak, COVID-19 krizinin neden olduğu artan eşitsizlik göstergeleri ve mevcutta bulunan eksiklikleri analiz ederek, kuşaklararası toplumsal cinsiyet konusunda hızlandırılmış eylem için zemin hazırlamak üzere harekete geçen Forum, 29-31 Mart 2021’de Meksika’da, Haziran’da ise Paris’te düzenlenecek toplantılarla çok taraflı iş birliği ile somut ve dönüştürücü taahhütler sağlayacak yol haritası çizmeyi hedefliyor. Sivil toplum ve gençlerle ortaklaşa yürütülen küresel Forum, küresel cinsiyet eşitliğini hızlandırmak için acil yatırımları, politikaları ve programları hızlandırmak üzere çalışacağını açıkladı. Çok taraflılığı öne çıkarması, kuşaklar arası ve çok paydaşlı ortaklıklara odaklanması, Forum’un diğer oluşumlardan farklığını göstermektedir. Aynı zamanda Hükümetler, sivil toplum, iş dünyası, parlamentolar, sendikalar, yerel yönetimler, medya gibi çok taraflı paydaşlıkların ve liderliğin katılımını sağlamayı hedeflediği de anlaşılmaktadır.
Nesil Eşitliği: Eşit bir gelecek için kadın haklarının gerçekleştirilmesi” kampanyası neden önemli?
Toplumsal cinsiyet eşitliğine yönelik dönüşümsel taahhütleri güvence altına almaya doğru ilerlemek için Forum, “Eylem Grupları” oluştururken, beraberinde bir kampanyayı yaygınlaştırmayı da hedeflemektedir. İşbirliği grupları, kadın hakları konusunda Dünya Kadınlar Günü ve etkinlik haftasında #ActForEqual kampanyası başlıyor ve cinsiyet eşitliği konusunda bir farkındalık ve eylem zemini oluşturma hareketi oluşturuyor. Önümüzdeki süreçte eylem gruplarının üyeleri, Meksika ve Fransa’daki toplantıda somut taahhütler başlatmak için işbirliği yapacaklar. Devlet Başkanlarının katılacağı Paris Forumu’nda, hükümetlerinden, şirketlerinden ve sivil toplumdan gelen önemli taahhüt duyuruları açıklanacak.
Liderlik grubunda halihazırda 24 ülkeden 92 lider bulunuyor. Her lider, cinsiyet eşitliği için 5 yıllık bir taahhütte bulunuyor. Gelecek 5 yıl boyunca toplumsal cinsiyet eşitliği çalışmalarına yön verecek Nesiller Boyu Eşitlik Forumu’na seçilen liderler arasında Koç Holding de yer alıyor. Microsoft ve Koç Holding, Cinsiyet Eşitliği için Teknoloji ve İnovasyon grubuna liderlik edecekler. Özel sektörden PayPal ve Gucci’nin de farklı gruplara liderlik edecekler.
BM Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerini gerçekleştirmek için de çaba gösterecek olan Forum’un Eylem Grupları, Kadının gelişimi ve eşitlik için çalışmaların yanısıra, 2020-2025 döneminde cinsiyet eşitliği ile kız çocuklarının ve kadınların insan hakları üzerinde etki yaratmak için hedeflenen bir dizi somut, iddialı ve acil eylemler de önerecektir. Bu hızlandırılmış eylem gündemi, somut sonuçlar elde etmek için finansmanı, hukuk ve politika reformunu ve eğitimi, cinsiyet verilerini ve hesap verebilirliği, kesişen ayrımcılığı ve yapısal eşitsizlikleri ele alarak sistemsel değişime odaklanacaktır. Forum’un, cinsiyet eşitliği için mali ve siyasi taahhütleri teşvik etmesi, hesap verebilirliği sağlamak için çok sektörlü bir hareketi hedeflemesi, salgının etkisi altında gerileme riskini taşıyan kadın haklarını geliştirme ve cinsiyet eşitliğini sağlamada önemli bir ivme sağlaması, makalenin başlarında örneklediğimiz ilerlemenin durmasının yarattığı olumsuz etkiler konusunda itici güç oluşturması önemli olacaktır. Amaç, cinsiyet eşitliğini ilerletmek için daha büyük ölçekte hızlı eylemler getirmek için etkili kuşaklar arası ortaklıklar ve paydaşlıklar ile konulara sahiplik üretmektir.
%50’si genç kuşak, %60-70’i sivil toplum, hükümet temsilcileri, iş liderleri ve eylem gruplarının kilit katılımcıları, halktan etki alanı olan insanlardan oluşacağı düşünülen kampanyanın merkezinde ergen kızlar ve genç kadınlar bulunması, gençlerin harekete geçmesi ve seslerini duyurması yönüyle güçlü bir dönüştürücü değişim hedefi için ilk kez farklı nesillerin bir arada olacağı bir sürece işaret ediyor. Bu sürece Türkiye’den farklı işbirliği odaklarının katılımı önemli olacaktır. Eski nesiller hala kadının insan haklarında sorunlar yaşıyorken, yeni neslin insan haklarını korumak, cinsiyet eşitliğini sağlamak ve kimsenin geride kalmamasını sağlamak ve farklı odakları dahil etme modeli için toplumların, ekonomilerin ve sistemlerin eksikliklerini görmeleri gerekiyor. Ancak bu şekilde toplumsal cinsiyet eşitsizliklerinin kuşaklar boyunca yeniden üretilmesi sınırlanabilir.
